همه چیز در مورد اسپند

وقتی اسم اسپند رو میشنویم یاد زنانی می افتیم که سر چهار راه ها بین ماشین ها راه میرن و اسپند دود میکنن و یا مادربزرگ ها که هر از گاهی برای چشم نخوردن ما اسپند دور سرمون دود میکردن . اما آیا اسپند دود کردن تاثیری در چشم زخم داره ؟ اصلن اسپند چی هست ؟ در زیر همه سوالات شما در مورد اسپند جواب داده شده :


- نام : خیلی ها به اسپند میگن اسفند ! بکار بردن این لغت کاملن اشتباه هست چون ما ماهی در تقویم ایرانی داریم که به اسفند معروف هست بنابراین کاربردش اشتباه هست و از طرفی این لغت بنا به گفته بعضی تاریخ شناسان توسط اعراب وحشی بکار برده شده چون در زبان عربی حرف " پ " وجود نداره و عرب ها بعد از اشغال وحشیانه ایران زمین , لغاتی رو که نمیتونستن تلفظ کنن با اضافه کردن کلماتی که در زبان خودشون قابل تلفظ بودن , تغییر دادن مثل اسپند که بعضی اوغات به اشتباه اسفند گفته میشه که کاملن غیر ایران و غلط هست ! البته در گویش های مختلف در نقاط مختلف ایران اسپند نام های گوناگونی داره مثلن اهالی خراسان بهش میگن سپنج ! طبق تحقیقات زبانشناسان , اصل این کلمه سژند بوده که به مرور به سپند تغییر پیدا کرده و امروزه ما بهش اسپند میگیم . خیلی از شعرا مثل حافظ در اشعار خودشون واژه سپند رو استفاده کردن .

- تاریخچه : این گیاه در بیشتر نقاط خاورمیانه و شرق میانه شناخته شده ست . آذربایجان , ترکیه , سوریه , عراق و مخصوصن ایران کشورهایی هستن که اسپند رو بکار میبرن . ترک های ترکیه و ایرانیان از میوه خشک شده این گیاه که بصورت رشته ای ریس کشیده میشه , بعنوان نماد دور کردن چشم زخم استفاده میکنن و با قرار دادن اون در بالای سر در ورودی منازل به اعتقاد خودشون چشم حسودها رو کور میکنن . قدیمی ترین اسنادی که در مورد استفاده اسپند وجود داره , در اسناد زرتشتیان هست و ایران باستان که از مخلوط اسپند و برگ های خشک شده آویشن برای نیایش های خودشون و پاکیزه کردن هوای عبادتگاههاشون استفاده میکردن و همچنان هم استفاده میکنن .

- گیاه شناسی : اسپند از گیاه به دست میاد و در واقع دانه های میوه ای بنام سراب هست که در انگلیسی به اون Harmal میگن و با نام علمی Harmala Peganum شناخته میشه . این گیاه بصورت وحشی در خاک های سست و کم حاصل رشد میکنه . گل های گیاه اسپند سپید رنگ هست و ارتفاع بوته به بیش از سی سانت میرسه . گل ها بعد از خشک شدن تبدیل به میوه سبز رنگ کوچکی به اندازه نخود شده و میوه پس بعد از خشک شدن دانه های اسپند درونش شکیل میگیره . این دانه ها شکل نامنظم دارن , به رنگ قهوه ای بی رنگ .

- موارد استفاده : از دانه اسپند در رنگرزی استفاده میشد و رنگ های سرخ و زرد ازش میساختن . همینطور اعتقاد بر این بود که دود حاصل از سوختن دانه های اسپند ضد عفونی کننده هواست و ارواح خبیثه رو دور میکنه . البته منظور از ارواح خبیثه , بیماری ها و میکروب ها بود که اون زمان ها شناخته نشده بودن . وقتی در خانه ای شخصی بیمار میشد مرتب بالای سرش اسپند دود میکردن تا بهبود پیدا کنه و همینطور از سرایت بیماری به دیگران جلوگیری بشه . برای چشم زخم و جلوگیری از چشم خوردن هم از اسپند استفاده میکردن . خیلی ها بهش اعتقاد ندارن و اون رو تنها خرافات میدونن و از نظر علمی هم ثابت نشده . بعضی ها بهش معتقدن و بعضی ها نه ! اما از جنبه اینکه دود اسپند آیا دارای خاصیت هست یا نه , از نظر علمی ثابت شده که سوزاندن دانه های اسپند باعث آزاد کردن ماده ای میشه که ضد میکروب هست . همیینطور عصاره دانه های اسپند دارای آلکولوئیدی بسیار قوی هست که خاصیت آنتی باکتریال داره و روی بیشتر باکتری ها اثر میذاره و اونها رو نابود میکنه . در طب سنتی ایرانی هم دانه های اسپند خواص بسیاری دارن . درمان عفونت های پوستی , بادشکن , خواب آور , ضد حساسیت پوستی و اگزما , ضد کرم و تکرر ادرار و ... همگی خواصی هستن که در طب سنتی به دانه های اسپند نسبت داده شده .

- خطرات : دود ناشی از سوزاندن دانه های اسپند در طولانی مدت و به مقدار زیاد باعث سرطان ریه و تنگی نفس و آسم شدید میشه به همین دلیل نباید افراد در اتاق در بسته به مدت طولانی از دود اسپند تنفس کنن !

- چطور اسپند دود کنیم : اسپند رو ابتدا دور سر شخصی که ازش تعریف شده و میترسن که چشم بخوره توی دست میگردونن و همراه با گردش دست , شعر و اورادی برای جلوگیری از چشم زخم میخونن و سپس دونه ها رو همچنان که اوراد رو میخونن , میریزن روی زغال داغ و یا در یک صافی و صافی رو می گیرن روی آتش و دود میکنن و سپس ظرف محتوی اسپند رو دور سر شخصی که بیم چشم خوردنش میره میگردونن و بهش دود میدن و اونو مصون میکنن از چشم زخم . شعر بسیار جالبی هم سینه به سینه از قدیم در موقع دود کردن اسپند از مادران ما نقل شده که اصل این شعر این هست :

اسپند و اسپند دونه ، اسپند سی و سه دونه ، از خویش و قوم و بیگونه ، هر که از دروازه بیرون رود ، هر که از دروازه تو بیاید , کور شود چشم حسود و بخیل , شنبه زا یکشنبه زا پنجشنبه زا جمعه زا ، زیرزمین ، روی زمین ، سیاه چشم ، زاغ چشم ، هر که دیده و هر که ندیده ، همسایه دست راست، همسایه دست چپ ، همسایه پیش رو ، بترکه چشم حسود و بخیل .

البته در حال حاضر بجای این شعر فقط اسم تمام اقوام و دوستان و آشنایان فرد گفته میشه و سپس اسپندها رو میسوزونن ...

- مواد تشکیل دهنده اسپند : مهمترین قسمت اسپند موادی هست که اونو تشکیل میده و در واقع اسپند از مخلوط چند ماده و سوزاندن اونها با هم کمی تشریفاتی تر میشه . در طول زمان این مواد به دانه های اسپند اضافه شدن . ولی بیشتر مردم همچنان تنها به سوزاندن همون دونه های اسپند به تنهایی میپردازن . یک اسپند کامل شامل :

دانه های اسپند , دانه های رنگ کرده اسپند برای تزئین , تعدادی میوه های کامل اسپند , قطعات خرد شده بلور زاج سفید , برگ های گیاه مورد , دانه های گلپر کوبیده نشده , تکه های کوچک کندر . زرتشتیان هم برگ های خشک شده گیاه آویشن رو به این ترکیب اضافه میکنن ! این ترکیب یک اسپند کامل هست . البته اضافه کردن این مواد به اسپند بی جهت نبوده . یک دلیلش اینه که سوزاندن خالص اسپند بوی نامطوبعی ایجاد میکنه ولی سوزاندن اسپند با این مواد , بوی اونو ملایم و قابل تحمل و خوش بو میکنه . کندر و اسپند هر دو ضد عفونی کننده هستن , زاج سفید هم خواص ضد عفونی کنندگی داره و از طرفی در اعتقادات ایران باستان بلور زاج سفید خودش ضد چشم زخم بوده و به گردن بصورت گردنبند وصل می انداختن ,  زاج سفید وقتی حرارت میبینه ذوب میشه و دانه های اسپند رو در بر میگیره و حالت چسبندگی ایجاد میکنه و مانع از پرش اونها به اطراف میشه , دانه های گلپر بسیار معطر هستن و بوی خاصی تولید میکنن , برگ های مورد در طب سنتی بعنوان گیاه خوشبختی شناخته شده و سوزاندنش خوشبختی رو به شخص بر میگردونه . پس میبینیم که ایرانیان هوشمند این ترکیب رو بطور اتفاقی درست نکرده بودن .

در ضمن شما میتونین اسپند رو در منزل یا حیاط یا هر جایی پرورش بدین . کافیه کمی خاک گلدان یا باغچه رو کنار بزنین و دانه های اسپند رو بپاشین و روش کمی خاک بریزین . بعد از دو - سه روز میبینین که جوانه های اسپند سبز میشه و شروع به رشد کردن میکنه . تنها نیازش کمی آب و آفتاب و یک خاک خیلی معمولی هست .
در مورد کندر هم بگم که کندر در واقع صمغ درخت هست و شما میتونین کندر رو مثل آدامس بجوین و طعم خوبی داره و در ضمن برای هوش و حافظه بسیار مفید هست البته باید توجه کنین که کندر اگه مرتب مصرف بشه حالت بیش فعالی و افزایش انرژی مغزی ایجاد میکنه و ممکنه باعث فعالیت بدنی زیاد و یا بی خوابی بشه !